Μνημονεύοντας το Ολοκαύτωμα: ένα χρέος απέναντι στα θύματα και τους εαυτούς μας

27 Ιανουαρίου 2023

της Christine Lagarde, Προέδρου της ΕΚΤ

Το κεντρικό κτίριο της ΕΚΤ στη Φρανκφούρτη βρίσκεται σε έναν χώρο ιστορικής σημασίας. Πρόκειται για ένα από τα χιλιάδες σημεία στη Γερμανία και σε ολόκληρη την Ευρώπη στα οποία το γερμανικό ναζιστικό καθεστώς δρομολόγησε τη δολοφονία εκατομμυρίων μελών της εβραϊκής κοινότητας και άλλων μειονοτήτων. Σε συνεργασία με το Δήμο της Φρανκφούρτης και το Εβραϊκό Μουσείο της πόλης, τιμούμε με ένα μνημείο τη μνήμη των ανθρώπων που μεταφέρθηκαν και δολοφονήθηκαν. Σήμερα, 27 Ιανουαρίου 2023, 78 χρόνια μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου συγκέντρωσης και εξόντωσης του Άουσβιτς, αποκαλύπτουμε μια πρόσθετη αναμνηστική πλάκα στην είσοδο του κεντρικού κτιρίου της ΕΚΤ.

Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όλες οι μεγάλες πόλεις της Γερμανίας οργάνωσαν σημεία συγκέντρωσης και μεταφοράς Εβραίων πολιτών. Στη Φρανκφούρτη, το σημείο αυτό ήταν η «Großmarkthalle», η κεντρική αγορά χονδρικής της πόλης, η οποία σήμερα αποτελεί μέρος των κτιριακών εγκαταστάσεων της ΕΚΤ. Στα υπόγεια της Großmarkthalle οι ναζιστές αξιωματούχοι εξευτέλισαν και λήστεψαν πάνω από 10.000 Εβραίους –γυναίκες, άνδρες και παιδιά– πριν τους αναγκάσουν να επιβιβαστούν σε τρένα που οδηγούσαν σε γκέτο, στρατόπεδα συγκέντρωσης και στρατόπεδα εξόντωσης, στα οποία επρόκειτο να δολοφονηθούν. Ελάχιστοι μόνο επέζησαν.

Το κτίριο της Großmarkthalle σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Martin Elsaesser και ολοκληρώθηκε το 1928. Ήταν ένα ιδιαίτερα σύγχρονο κτίριο, μπροστά από την εποχή του από πολλές απόψεις. Γνωστό στον τοπικό πληθυσμό ως «Gemieskirch» (ναός των λαχανικών), ήταν το μέρος όπου οι έμποροι οπωροκηπευτικών αγόραζαν και πωλούσαν τα αγαθά τους. Καθώς βρίσκεται στο κέντρο της περιοχής Ostend της Φρανκφούρτης, η Großmarkthalle έχει εξαιρετικές συγκοινωνιακές συνδέσεις. Κάνω αυτήν την επισήμανση για να τονίσω ότι το κτίριο αυτό επιλέχθηκε με προσοχή. Εδώ ήταν η αφετηρία των σιδηροδρομικών γραμμών προς Theresienstadt, Łódź, Minsk, Kaunas, Izbica, Raasiku, Majdanek και Sobibór. Συνολικά δέκα μεγάλες μεταφορές σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης ξεκίνησαν από τη Φρανκφούρτη μεταξύ Οκτωβρίου 1941 και Σεπτεμβρίου 1942. Μέχρι τις 15 Μαρτίου 1945 έγιναν επίσης αρκετές μικρότερες μεταφορές στο Auschwitz, το Buchenwald και το Theresienstadt. Οι περισσότερες από αυτές τις μικρότερες μεταφορές ξεκίνησαν από τον κεντρικό σταθμό της Φρανκφούρτης, ο οποίος βρίσκεται κοντά στην Großmarkthalle.

Για αυτόν τον λόγο, η Γκεστάπο μίσθωσε το υπόγειο της Großmarkthalle από τον Δήμο της Φρανκφούρτης για λίγες μέρες, δηλαδή για όσο χρόνο χρειαζόταν για τη μεταφορά, ενώ η πώληση οπωροκηπευτικών συνεχιζόταν ακριβώς από πάνω. Η Großmarkthalle ήταν ένας πραγματικά δημόσιος χώρος. Η μεταφορά των Εβραίων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης –όπως η στέρηση του δικαιώματος ψήφου και η καταπίεση κατά τα προηγούμενα έτη– δεν έγινε μυστικά. Τα θύματα συχνά γίνονταν αποδέκτες αποδοκιμαστικών σχολίων από τους περαστικούς κατά την έξοδό τους από το κέντρο της πόλης. Στη συνέχεια, στο υπόγειο της Großmarkthalle, στο πλαίσιο μιας ταπεινωτικής διαδικασίας η οποία περιλάμβανε σειρά εξευτελιστικών βημάτων, τα θύματα υποχρεώνονταν να παραδώσουν τα τιμαλφή και τα κλειδιά των σπιτιών τους. Σαν να μην έφτανε τόση σκληρότητα, τους υποχρέωναν ακόμη και να πληρώσουν το εισιτήριο του τρένου για το ταξίδι τους προς τα γκέτο, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα στρατόπεδα εξόντωσης. Στη συνέχεια, είτε τους ανέβαζαν απευθείας σε τρένα είτε περνούσαν τη νύχτα στο υπόγειο, σε άθλιες συνθήκες. Το μνημείο στις κτιριακές εγκαταστάσεις της ΕΚΤ και γύρω από αυτές μνημονεύει αυτήν τη φρικτή πορεία οδύνης.

Σήμερα, καθώς πραγματοποιούμε τα αποκαλυπτήρια μιας πρόσθετης αναμνηστικής πλάκας, είχα την τιμή να συναντηθώ με την Edith Erbrich. Όταν η Edith ήταν επτά ετών, οι Ναζί διέταξαν τη μεταφορά της, μαζί με τον πατέρα και την αδελφή της, σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ήταν 14 Φεβρουαρίου 1945, λιγότερο από τρεις μήνες πριν από το τέλος του πολέμου. Και αυτό της έσωσε τη ζωή. Στη μητέρα της, που δεν ήταν Εβραία, δεν επιτράπηκε να συνοδεύσει την οικογένειά της. Η Edith έχασε τον παππού της στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, όμως γύρισε πίσω στη μητέρα της, μαζί με τον πατέρα και την αδερφή της. Αποτέλεσαν εξαίρεση: από τους περισσότερους από 10.000 Εβραίους που εστάλησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ελάχιστοι μόνο επέζησαν. Ωστόσο, όσο βαθιά θλιβερό και αν είναι αυτό το κομμάτι της ιστορίας της Edith, η ζωή της στη συνέχεια μας δίνει θάρρος. Η Edith έμεινε με την οικογένειά της στη Φρανκφούρτη, εργάστηκε εδώ, παντρεύτηκε και έζησε μια γεμάτη ζωή. Πριν από μερικά χρόνια, άρχισε να διηγείται την ιστορία της σε σχολεία και δημόσιες εκδηλώσεις. Έχει διηγηθεί την ιστορία της και σε εμάς πάρα πολλές φορές, και με υπερηφάνεια και ευγνωμοσύνη σας λέω ότι η Edith Erbrich έχει γίνει φίλη της ΕΚΤ.

Γιατί είναι τόσο σημαντικό για εμάς να θυμόμαστε; Το οφείλουμε στα θύματα, το οφείλουμε όμως και στους εαυτούς μας. Η τυραννία και η κρατική αδικία δεν πρέπει να υπερισχύουν. Και όμως, εξακολουθούν να συμβαίνουν. Ακόμη και σήμερα, ορισμένες κυβερνήσεις επιδιώκουν να επιβάλουν τη θέλησή τους με τη βία και δεν διστάζουν να διαπράξουν μαζικές δολοφονίες και γενοκτονία.

Το γεγονός ότι το κεντρικό κτίριο της ΕΚΤ βρίσκεται σε έναν χώρο όπου συνέβησαν τόσο μεγάλα δεινά και φρικαλεότητες προσδίδει μια βαθιά συγκινητική διάσταση και σημασία στην αποστολή της ΕΚΤ. Πράγματι, η Ευρωπαϊκή Ένωση ιδρύθηκε ως αποτέλεσμα του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και του Ολοκαυτώματος. Στον πυρήνα της, είναι ένα έργο ειρήνης που έχει ως σκοπό να διασφαλίσει ότι ποτέ ξανά δεν θα διαπράξουμε τέτοιες φρικαλεότητες ο ένας στον άλλο. Απτή έκφραση αυτής της δέσμευσης είναι οι προσπάθειές μας για την οικοδόμηση μιας διαρκώς εγγύτερης ένωσης στην Ευρώπη που θα εγγυάται την πολιτική και την οικονομική μας σταθερότητα. Βασικό κομμάτι αυτής της δέσμευσης είναι το έργο που έχει αναλάβει η ΕΚΤ να διαχειρίζεται το κοινό μας νόμισμα - το ευρώ.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια ειρηνική κοινότητα που βασίζεται σε κοινές αξίες: στην αξιοπρέπεια του κάθε ατόμου, τον σεβασμό προς τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Και, σε τελική ανάλυση, αυτές τις αξίες προστατεύουμε με το έργο μας. Αυτή είναι η συνεισφορά μας ώστε κάτι τέτοιο να μην συμβεί ποτέ ξανά.